Kavram Türleri

Kavram Karmaşası

İnsan, dilini geliştirmekle birlikte çevresindeki her şeyi adlandırmaya başladı. Her kültür kendi izini taşıyan kelimeler yarattı ve çevresini bu kelimelerle tanımaya başladı. Zamanla adlandırdığı şeylerin tam olarak ne olduğunu, ne işe yaradığını anladı ve anlamlandırdı. Önceleri parmakla gösterilen her şey artık; adı, anlamı olan ve ne olduğu bilinen, kelimelerle ifade edilebilen kavramsal varlıklara dönüştü.

Yani kavram dediğimiz şey, bizim dünyamızda var olan ve gözle görülen, elle dokunulan; akıl ile anlaşılabilen şeylerin veya ona ait özelliklerin, zihnimizdeki soyut tasarımıdır. Biz insanlar, kavramsal olarak düşünebildiğimiz için kavram dediğimiz ifadeler bizim için hayati önem taşır. Bu kavramlar, alınan referans noktasına göre çeşitlilik göstermektedir.

1) Soyut ve Somut Kavramlar: Taş, insan, beyaz kavramlarında olduğu gibi bir cisim veya varlık işaret ediliyorsa, yani kavram beş duyu organı ile (herhangi biri veya bir kaçı) algılanabiliyorsa somuttur. Ancak mutluluk, insanlık, beyazlık gibi kavramlar bir oluş tarzını ifade ettiği için soyuttur. Soyut kavramlar, düşünsel ya da tanımsal nitelik gösterir.

2) Nesnel ve İlişkisel Kavramlar: Araba, ağaç, kedi gibi çevremizde bulunan fiziksel varlık ya da nesneleri sınıflamada kullanılan kavramlar nesnel kavramlardır. Nesnel kavramlar arasındaki ilişkileri betimlemek üzere kullanılan ve çoğunlukla sözel bilgilerden oluşan önermeler (itme, çekme, ivme sürtünme) ise ilişkisel kavramlara girer.

3) Üst, Alt ve Bağlantılı Kavramlar: Kavramlar kendi içlerinde aşamalı bir yapıya sahiptir ve
aslında bir kavram birçok şeyin ortak adı olabilmekle beraber, kendisi de başka kavram(lar)ın parçası olabilir. Kavram yapılanması içinde en tepede olan ve en geniş kapsamlılığı gösteren kavrama üst kavram denir. Üst kavramların küçük bir bölümünü ya da özel bir parçasını oluşturan bir alt düzey kavramlara da alt kavram adı verilir.

4) Kendiliğinden ve Kendiliğinden Olmayan Kavramlar: Kavramları oluşumuna göre iki kategoriye ayıran Piaget, çocukların düşünme özelliklerini doğrudan yansıtan kavramlara kendiliğinden oluşan kavramlar adını vermiştir. Küçük çocukların kediye miyav, köpeğe hav hav ismini takmalarını bu kavramlara verdikleri etkiler olarak göstermektedir. Çocukların genellikle yetişkinlerin istediği doğrultuda sergilediği düşünme biçimini gösteren kavramlara da kendiliğinden olmayan kavramlar adı verilmektedir.

Öğretilemeyen Bilimsel Kavram

5) Günlük ve Bilimsel Kavramlar: Kavramların oluşumunu doğal ve eğitsel bağlamda ele alan Vygostky, kavramları günlük ve bilimsel olarak sınıflamaktadır. Buna göre günlük kavramlar, günlük bağlamda gelişen, çocukların okul dışında yetişkinler ile etkileşimi sonucu oluşan kavramlardır. Bu kavramlar çocuğun kendi kafasında biçimlenir, başkaları tarafından amaçlı biçimde öğretilmez. Bilimsel kavramlar ise belirli bir bilim dalıyla ilişkili olarak okulda öğretilir. Bu kavramlar; uygun biçimde tanımlanır, sistematik yönden aşamalı bir yapı içindedir, mantıksal düzenleme içinde sunulur ve sözel olarak kapsamlı biçimde tanımlanabilir.

Kaynaklar ve İleri Okuma:

http://blog.milliyet.com.tr/kavram-nedir-ve-ne-ise-yararlar-/Blog/?BlogNo=492118

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kavram
http://ogta.net/lesson/strateji-sunum

Karikatürler: Yiğit Özgür